Nakomelingen schipbreukslachtoffers

vr 16 april 2021 - vandaag is het 16-12-2024

Dit verhaal gaat over nakomelingen van opvarenden van het rampschip ‘Simon Bolivar’.

Het was een in- en in trieste herfstdag toen de eerste Antilliaanse slachtoffers omkwamen als gevolg van de oorlog – een oorlog die toen nog niet eens in Nederland was begonnen.

Het gebeurde op 18 november 1939, een half jaar vóór de Tweede Wereldoorlog (WOII) in Nederland uitbrak.

NAKOMELINGEN SCHIPBREUKSLACHTOFFERS

Dit verhaal gaat over nakomelingen van opvarenden van het rampschip ‘Simon Bolivar’.

Het was een in- en in trieste herfstdag toen de eerste Antilliaanse slachtoffers omkwamen als gevolg van de oorlog – een oorlog die toen nog niet eens in Nederland was begonnen.

Het gebeurde op 18 november 1939, een half jaar vóór de Tweede Wereldoorlog (WOII) in Nederland uitbrak.

Vanuit Amsterdam vertrok een Nederlandse passagiersschip naar Antillen. Dit schip kwam niet ver, want al voor de kust van Engeland werd het door twee Duitse mijnen geraakt en ging naar de kelder van de Noordzee.

Vele opvarenden kwamen om het leven, hoeveel is nooit precies vastgesteld. Het totale aantal slachtoffers bleef altijd onduidelijk: in kranten werden 84 tot 86 slachtoffers genoemd. In recente berichten wordt over meer dan 100 slachtoffers gesproken. Een complete slachtofferlijst is nooit vrijgegeven.

Zeker is wel dat 59 passagiers en 21 bemanningsleden omkwamen, hoewel de meeste lichamen nooit zijn geborgen.

Ook velen uit Antillen die aan boord van dit rampschip waren, veel vrouwen en kinderen, kregen een zeemansgraf.

Sommige nakomelingen van de opvarenden van het rampschip hebben helaas naasten verloren, anderen hebben het geluk gehad dat hun familieleden werden gered. Wat zij wel gemeen hebben is dat deze tragedie als een rode draad door het leven van hun familie heenloopt. In familieverhalen is deze gebeurtenis nog altijd hét thema waar steeds op wordt teruggegrepen.

Uit reacties van de nakomelingen is gebleken dat sommige familieleden die aan boord waren en de ramp overleefden er zelden over spraken en anderen elke dag over niets anders. Maar uit bijna alle reacties blijkt dat overlevenden de traumatische ervaring van deze scheepsramp altijd met zich hebben meegedragen.

Zo vertelt een nicht dat haar geredde tante, de Bonairiaanse mevrouw Enriqueta Lepelaars-Hellmund, deze gebeurtenis nooit heeft kunnen loslaten en tot haar dood iedere dag weer naar haar twee vermiste kinderen bleef uitkijken. Het oneindige verdriet van het verlies van twee kinderen, haar 7-jarige dochter Inga en haar 3-jarige zoon Leo-Willem, was meer dan haar tante Enriqueta op de meeste dagen aankon.

De zoon van mevrouw Mien Wensing uit Aruba vertelt dat zijn moeder, 87 jaar oud, nog iedere dag deze ramp met haar meedraagt. Zij verloor haar moeder Marie, broertje Hendrikus van 3 jaar en zusje Maria, nog maar 5 weken oud.

De meeste overlevenden die naasten hebben verloren konden deze tragedie nooit echt achter zich laten, velen bleven zeggen dat zij mét hun dierbaren ook zelf enigszins stierven of zich altijd geamputeerd bleven voelen.

FAMILIE VELTMAN

Zij is lang na de scheepsramp geboren, toch is deze schipbreuk een belangrijk deel van haar opgroeien.

De naam van deze aimabele, inspirerende dame is Yvonne van der Putten-Brinkman en zij is de dochter van één van de drie geredde zusjes Veltman. Haar moeder is Theresa ‘Trees’ Veltman.

Haar hele familie was aan boord van het rampschip ‘Simon Bolivar’: haar moeder, opa, oma en twee tantes.

Hoewel het hele gezin Veltman deze scheepsramp heeft overleefd, bleef deze tragedie het centrale thema in de verhalen van de familie Veltman.

Drie zusjes Veltman waren aan boord: Martha (15 jaar), Theresa (12 jaar) en Maria ‘Ria’ (8 jaar), alle drie waren zij op Curaçao geboren. Zij reisden samen met hun vader, de heer Lourentius Veltman, scheepvaartinspecteur op Curaçao, en hun stiefmoeder Elsje Veltman, haar koosnaam was ‘Toos’.

Familie Veltman keerde met het schip ‘Simon Bolivar’ na vakantie in Nederland terug naar Antillen.

Lourentius was een ‘Stuurman Grote Handelsvaart’ en had jarenlang als stuurman bij de Koninklijke Nederlandse Stoomboot Maatschappij (KNSM) gevaren. Hij kende daarom deze KNSM-schepen en de veiligheidsvoorschriften. Ongetwijfeld hebben deze kennis en ervaring meegeholpen bij de redding van opvarenden. Bij de eerste explosie zat de hele familie Veltman samen bij elkaar op het bovendek. Lourentius hielp meteen vrouwen en kinderen in de sloepen, nam de leiding bij het strijken van de reddingsboten, zorgde dat het ‘schipverlaten’ ordelijk verliep en assisteerde bij andere reddingsacties.

Familie Veltman vertelde vaak over deze schipbreuk, ook Trees, hoewel nooit ‘zomaar’. En als Trees weer eens vertelde hing iedereen aan haar lippen en kon men de angst voelen, de jammerende mensen besmeurd met stookolie in de overvolle reddingsboten zien klauteren, maar ook kon men in iedere zin van Trees’ verhaal het vertrouwen in en op haar vader horen, en terecht, want Lourentius heeft niet alleen zijn familie, maar vele opvarenden er doorheen geloodst.

In de Britse ochtendkrant ‘The Daily Telegraph’ stond dat Lourentius Veltman, de ex-stuurman uit Curaçao, door zijn zeemanschap en ervaring vele opvarenden van de ‘Simon Bolivar’ heeft kunnen redden.

‘The war illustrated’, in die tijd een veelgelezen Londens tijdschrift, publiceerde een artikel waarin de acties van Lourentius Veltman tijdens deze ramp uitgebreid ter sprake kwamen.

De heer Fred Vaz Dias, een bekende Nederlandse journalist uit die tijd, was aan boord en overleefde de scheepsramp. Hij beschreef zijn ervaring in de krant ‘Nieuws Van De Dag’ en vertelde hoe Lourentius velen redde, waaronder enkele nonnen. Drie nonnen heeft Lourentius uit zee gehaald en in de reddingsboot getrokken. Ook een vierde non die bij de tweede explosie uit een reddingsboot werd geblazen en urenlang op een stuk hout had gedreven, werd later gered.

Yvonne kon zich inderdaad herinneren dat haar moeder erg onder de indruk was van het feit dat deze nonnen kaal waren en hun habijt niet meer aan hadden. Een schok voor de 12-jarige Trees, een katholiek op Curaçao opgevoed meisje, dat op een nonnenschool zat.

Maar wat in de familieverhalen steeds terugkwam was het feit dat de Veltmans alles kwijt waren: van de net nieuw aangeschafte kleding tot de cadeaus die zij hadden meegenomen. Familie Veltman had ook net een nieuwe auto in Nederland gekocht en ook die ging met het schip naar de kelder van de Noordzee.

Enkele dagen na de ramp werden de meeste overlevenden met een ander KNSM-schip, Oranje Nassau, naar Vlissingen gebracht en kort daarna ging familie Veltman, nota bene via dezelfde vaarroute, helemaal berooid terug naar Antillen. Het absoluut niks meer hebben en met geleende kleren naar huis teruggaan en ook nog via dezelfde gevaarlijke vaarroute heeft Trees, de moeder van Yvonne, haar hele leven bij zich gedragen.

Lourentius Veltman overleed op 23 augustus 1943, vier jaar na de scheepsramp, hij was pas 52 jaar.

Trees Veltman heeft bijna haar hele leven op de Antillen gewoond, eerst op Curaçao en later op Aruba. Vanaf 1986 verbleef zij in Nederland waar zij op 26 juli 1992 in Eindhoven overleed.

Minder geluk hadden de twee andere zusjes Veltman, Martha en Ria. Zij gingen ook naar Nederland en kwamen helaas samen om het leven bij een auto-ongeluk op 7 december 1986.

Ik heb mevrouw Yvonne van der Putten-Brinkman, de openhartige kleuterleidster die op Aruba woont, gevraagd of ik over de haar familie die aan boord van het rampschip ‘Simon Bolivar’ mag schrijven en zij antwoordde:

“Natuurlijk, mijn familie liep er nooit mee te koop, maar heeft er ook nooit een geheim van gemaakt.”

FAMILIE JANSEN

Een schrijnend verhaal dat mij altijd is bijgebleven en telkens als ik het vertel mij somber stemt, is het verhaal van het gezin Jansen. Maar dat het verteld moet blijven worden, blijkt uit de reactie van de jongste dochter van dit gezin.

Een authentieke dame, deze nuchtere jongste dochter van het gezin Jansen, haar naam is Dudy Advokaat-Jansen en zij is het zusje van Hedda Jansen, het toen vijfjarige meisje dat bij de scheepsramp met de ‘Simon Bolivar’ omkwam.

Benieuwd naar haar reactie – vooral omdat bekend is dat haar ouders er zelf niet over wilden praten – heb haar gevraagd of ik over haar familie enkele zinnen mag schrijven.

Welnu, net als bijna alle anderen die naasten aan boord hadden, vindt ook Dudy het jammer dat een hoop mensen het verhaal van de ramp met het KNSM-schip ‘Simon Bolivar’ niet kennen. Haar antwoord was spontaan en joviaal, want zij stuurde mij een filmpje van een interview met haar vader vlak na de scheepsramp en een foto van haar geredde broer Erwin en zus Hedda op Saba. En dat ik over haar familie wil schrijven, vindt zij prima.

Vader Jansen uit Curaçao was in dienst van de overheid. Het gezin Jansen heeft een tijd op Saba gewoond en was met verlof in Nederland om daarna naar Curaçao terug te keren.

Bij de terugreis waren vader Gerardus Jansen en moeder Isabella Galmeijer-Jansen, samen met hun twee kinderen, dochter Hedda en zoon Erwin, aan boord van het KNSM-schip ‘Simon Bolivar’.

Bij de explosies raakten velen overboord, zo ook de Jansens. Vader Gerardus bleef zijn kleine zoon Erwin stevig vasthouden, maar verloor de anderen uit zicht. Vader Gerardus heeft zijn zoon Erwin zeker twee uur lang in het ijskoude water, helemaal bedekt met stookolie, op een stuk hout drijvende gehouden. Uiteindelijk werden vader en zoon uit het water gehaald door te hulp geschoten Britse mijnenvegers.

Ook moeder Isabella werd gered en naar het ziekenhuis gebracht, waar zij met haar man en zoon werd verenigd. Echter, helaas heeft hun vijfjarige dochter Hedda de scheepsramp niet overleefd.

In tegenstelling tot familie Veltman sprak het gezin Jansen niet over de scheepsramp. Vader en moeder Jansen besloten heel bewust deze drama alleen met z’n tweeën te verwerken, zonder hun pijn en verdriet met anderen te delen. Dat hebben zij ook heel consequent gedaan.

Behalve haar geredde broer Erwin, heeft Dudy nog een broer, Hedvald Jansen, die een jaar na de ramp is geboren en dus net 80 jaar is geworden. Dudy zelf is een nakomertje, een zeer gewenste dochter en oogappel van haar ouders. Zij werd tien jaar na de scheepramp op Curaçao geboren waar zij nog altijd woont.

Zij en haar broer Hedvald hebben de scheepsramp dus niet zelf meegemaakt en hun zus Hedda kennen zij alleen van foto’s. Bovendien spraken hun beschermende en zorgzame ouders er niet over en deden alles om hun kinderen dit verdriet te besparen. Maar hoewel deze liefhebbende ouders hun kinderen veel ellende hebben bespaard en ofschoon Dudy de impact van deze ramp kleiner maakt dan die in werkelijkheid is, was deze gebeurtenis natuurlijk een deel van het leven van het gezin Jansen.

Op de oude krantenfoto van het gezin Jansen in het Engelse ziekenhuis lijkt alsof zij in shock zijn en in het interview met vader Jansen is te merken dat hij niet over zijn vermiste dochter wil of kan praten. Het intens verdriet van het verlies van hun dochtertje Hedda was ondraaglijke, maar toch besloten zij dit leed alleen te dragen.

Dudy kan zich herinneren dat zij haar moeder er slechts één keer echt uitgebreid over heeft horen vertellen. Hoewel er niet over werd gesproken kon iedereen aanvoelen dat het een ware nachtmerrie was voor vader en moeder Jansen.

Dudy is overigens van overtuigd dat haar veerkrachtige ouders het uiteindelijk samen, met z’n tweeën op hun eigen manier, wisten te verwerken, wat buitengewoon knap is natuurlijk.

Ook denkt Dudy dat de rest van de familie Jansen deze gebeurtenis inmiddels achter zich heeft weten te laten, maar de scheepsramp met het KNSM-schip ‘Simon Bolivar’ vergeten, dat is hen geen van allen ooit gelukt.

Met beleefde groeten,

Gilbert Engelhardt